SAYANSI YA CHAKULA,CHAKULA NI NINI?

Leo ninaongeza kipengele/category mpay hapa jikonoi,kipengele hiki ninakiita SAYANSI YA CHAKULA. Katika kipengele hiki  tutajifunza juu ya sayansi ya chakula  ili upate uelewa zaidi juu ya chakula na virutubisho kwa ujumla.

Kuna ufaam mdogo sana juu ya chakula na sayansi ya chakula katika jamii,hii hufanya watu washindwe kula chakula bora kwani wengi hawajui wale nini na kwanini .Ongezeko la magonjwa yasababishwayo na chakula nalo limekua kubwa sana katika jamii yetu,idadi ya watu wenye uzito mkubwa (wanene) nayo inazidi kuongezeka haya yote huchangiwa na ufaham mdogoo juu ya sayansi ya chakula.

Katika makala hizi,nitajitahidi kutumia lugha rahisi ili kila moja aelewe.Ingawa nitaandika makala hizi katika lugha ya Kiswahili, lugha ya kiingereza pia nitatumia pale nitakapo lazimika kwani kuna baadhi ya maneno au vitu amabavyo  havina tafsiri katika lugha ya Kiswahili au laa nimeshindwa kupata tafsiri yake.

Masomo/makala hizi zitafundisha yale yanayompasa kila mtu kujua Juu ya vyakula na virutubisho.hayatakua na uchambuzi wa ndani sana.kwani lengo nikutoa utambuzi wa awali juu ya sayansi ya chakula.

Tutaanza kwa kujifunza juu ya chakula na virutubisho.

Chakula ni nini?

Chakula nikitu chochote kinacholiwa ambacho huupa mwili virutubisho na urutubisha mwili.kuna vyanzo vikuu viwili vya chakula navyo ni MIMEA NA WANYAMA.

A) Mimea - vyakula vitokanavyo na mimea vimegawanyika katika makundi  manne

1. .Mizizi - karoti,viazi,Mihogo
2. .majani na matawi – kisamvu,mchicha,sukumawiki
3. .Matunda - Machungwa,maboga,maembe,ndizi
4. .Mbegu - mchele,mahindi,maharage

vyakula vitokanavyo na mimea

B) Wanyama – vyakula vitokanavyo na wanyam ni

1. .Nyama
2. .mayai
3. .Maziwa

vyakula vitokanavyo na wanyama

Ladha

Vyakula vimegawanyika katika makundi manne ya ladha,binadam anapokula chakula chochote anapata moja kati ya ladha hizi

1. Tamu - ladha hii husababishwa na uwepo wa  sukari  katika chakula
2. Chungu - ladha mbaya na haipedwi
3. Chachu - ladha inayosababishwa na uwepo wa asidi kwenye chaku
4. Chumvi - husababishwa na uwepo ya alkalini kwenye chakula

Virutubisho vya chakula ni nini?

Virutubisho vya chakula ni vitu(substance) ambavyo hurutubisha (nourish) mwili,Virutubisho hujenga na kurekebisha seli za mwili.Virutubisho hivi  hupatikana kwenye vyakula vyote.

Virutubisho vya chakula

Virutubisho  vya chakula vimegawanyika katika makundi sita

1. Wanga ,kazi yake kubwa nikuleta nguvu mwilini. mfano:mahindi,viazi,ngano ,mchele
2. Protini - kazi yake kubwa ni kujenga mwili . mfano:Nyama,mayai ,maharage,njegere,maziwa
3. Mafuta – kazi yake kubwa nikuleta joto mwilini. mfano:mafuta ya arizeti,siagi,mafuta ya samaki
4.  Vitamini - kazi yake kubwa ni kulinda mwili. Mfano maembe,machungwa,nanasi,zabibu
5. Madini mwili - Huusika sana katika kuwezesha mifumo ya mwili. Mfano:chumvi,aubuyu,dagaa,mboga zakijani (Vyanzo  vya baadhi ya madini)
6. Maji - Huwezesha mifumo mbalimbali katika mwili.Mfano maji yakunywa

Ingawa nimetaja kazi kuu ya kila kirutubisho katika mwili,nivyema ujue kwamba hizo si kazi pekee za virutubisho hivyo.Tutachambua kila kirutubisho siku zijazo

Chakula na virutubisho

Vyakula vyote huwa nazaidi ya kirutubisho kimoja,virutubisho hivyo hotofautiana kwa wingi au kiasi.Mfano: Wali (mchele) una wanga asilimia 89,mafuta asilimia 4 na protini asilimia 7.

Ili mwili wa binadm hufanye kazi vizuri unaitaji kupata virutubisho vyote sita katika uwiano au kiasi sahihi,yani lishe bora.Uhitaji wa virutubisho hutofautina miongoni mwa watu wa makundi mbaimbalikama watoto, wazee,vijana,wajawazoito na wagonjwa wa magonjwa mbalimbali.Umri,jinsi na shughuli zako mtu zakila siku pia huchangia kuamua ale virutubisho katika uwiano gani.

Hitimisho

Huwezi kuongelea chakula bila kuongelea virutubisho vyake,wala huwezi kuongelea virutubisho vya chakula bila kuongelea chakula.chakula na virutubisho vyake ni vitu viwili visivyotengana.Hivyo basi,ili ukifahamu chakula ni lazima uvifahamu virutubisho,na ili uvifahamu virutubisho ni lazima ukifahamu chakula. Naamini  somo/makala hii imeleweka.katika makala zijazo,tutachambua kila kirutubisho kwa upana zaidi.